Για να γνωρίσει κάποιος περισσότερο, να κατανοήσει βαθύτερα και να ερμηνεύσει σωστότερα τη ζωή, το έργο και το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, καθώς και το Ευαγγέλιο του, χρειάζεται πρώτα να ερευνήσει κάποια βασικά στοιχεία. Ποια είναι αυτά;
- Η πατρίδα του, ο λαός της και η ιστορία τους
- Η νοοτροπία, οι ιδέες τους και ο πολιτισμός τους
- Η θρησκευτική, η κοινωνική και η οικονομική ζωή τους Θα πλησιάσουμε τα παραπάνω με ερωτήσεις και θα τα δούμε σε σχέση με την εποχή του Χριστού.
1. Πώς ονομαζόταν τότε η πατρίδα του Ιησού;
Δεν υπήρχε σταθερό όνομα, ούτε για τη χώρα ούτε για τους κατοίκους της. Η νότια και κυριότερη επαρχία της (με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ) ονομαζόταν Ιουδαία και οι κάτοικοι της Ιουδαίοι. Τα βόρεια μέρη ονομάζονταν Ισραήλ. Εκεί ξεχώριζαν οι επαρχίες Σαμάρεια και ? κυρίως ? η Γαλιλαία. Αντίστοιχες ονομασίες των εκεί κατοίκων: Σαμαρείτες και Γαλιλαίοι. Πάντως τα ονόματα Ιουδαία και Ιουδαίοι κυριαρχούσαν ολοένα και περισσότερο.
Και το όνομα Παλαιστίνη; Αυτό το έδωσαν αυθαίρετα οι Ρωμαίοι πολύ αργότερα, το 139 μ.Χ. Κι αυτό επικράτησε μέχρι σήμερα. Οι ιστορικοί επιμένουν ότι αυτό δεν είναι δίκαιο. Διότι η λέξη προέρχεται από το όνομα Φιλισταίοι. Η φυλή τους ήταν μία από τις πολλές της χώρας και μάλιστα όχι η σπουδαιότερη. Ίσως προτιμότερη να είναι ?για την εποχή του Χριστού- η ονομασία «Χώρα των Ισραηλιτών». Το όνομα Ισραηλίτης είναι γενικότερο και πιο αποδεκτό από τις ονομασίες Εβραίος και Ιουδαίος. (Οι σημερινοί πολίτες του κράτους του Ισραήλ ονομάζονται Ισραηλινοί).
2. Πόση έκταση είχε τότε η χώρα; Πόσος ήταν ο πληθυσμός της;
Η έκτασή της ήταν γύρω στα 30.000 τετρ. χλμ. (όσο περίπου η Πελοπόννησος). Ο πληθυσμός της στα χρόνια του αυτοκράτορα Αυγούστου (27 π.Χ. – 14 μ.Χ.) υπολογίζεται από τους ιστορικούς σε 1,5-2 εκατομ. Οι Ισραηλίτες όμως στο εξωτερικό ? της Διασποράς όπως λέγονταν – ανέρχονταν σε 4-6 εκατομ. (βλ. παρακάτω χάρτη). Συνολικά δηλ. αποτελούσαν το 1/10 του πληθυσμού της τότε ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στη χώρα τους ζούσαν και πολλοί ειδωλολάτρες.
3. Ποια η γεωγραφική και πολιτική θέση της χώρας; Ποιες οι γεωφυσικές της ιδιαιτερότητες;
Σύνορά της: η Μεσόγειος, τα όρη Λίβανος (1.944 μ. ύψ.) και Ερμών (2.814 μ. ύψ.), ο Ιορδάνης και μέρος της Νεκρής Θάλασσας και η έρημος της Νεκρής Θάλασσας.
Αποτελούσε μια λωρίδα γης με δύο διεθνείς δρόμους (κυριότερος ο παραθαλάσσιος· βλ. πιο κάτω χάρτη). Αυτήν έπρεπε να διασχίσουν άνθρωποι, λαοί και στρατοί, για εμπορικούς και κατακτητικούς σκοπούς. Προορισμός τους κατηφορίζοντας: Περσικός Κόλπος, Αραβική Χερσόνησος, Β. Αφρική και Ινδία. Ανηφορίζοντας: Νοτιοανατολική πλευρά της Ευρώπης.
Κυριότεροι κατακτητές της χώρας π.Χ. και μ.Χ. μέχρι τα μέσα του 20ού αι.: Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Πέρσες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Σταυροφόροι, Τούρκοι (1516 – 1916), Άγγλοι.
Τρεις γεωφυσικές ιδιαιτερότητες:
α. Η λίμνη Γενησαρέτ στη Γαλιλαία (-209 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) και η γύρω πολύ εύφορη περιοχή.
β. Ο Ιορδάνης ποταμός με την κοιλάδα του. Πηγάζει από το όρος Ερμών και εκβάλλει στην Νεκρή Θάλασσα. Η απόσταση που διανύει λίγο πιο κάτω από τη λίμνη Γενησαρέτ ως τη Νεκρή Θάλασσα με τις πολυάριθμες στροφές του είναι 130 χλμ.
γ. Η Ιεριχώ, η πιο αρχαία πόλη στον κόσμο, που βρίσκεται -259 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Στα χρόνια του Χριστού υπήρχαν ακόμα ίχνη ελληνιστικής επίδρασης στους Ισραηλίτες και στη χώρα τους;
Η ελληνική κατοχή κράτησε από το 332 π.Χ. μέχρι το 165 π.Χ. Η ελληνιστική επίδραση ήταν μεγάλη και σχεδόν σε όλους τους τομείς. Πάντως μικρότερη από οπουδήποτε αλλού.
α. Γλώσσα. Πολλοί μιλούσαν την ελληνιστική γλώσσα, δηλ. τη δημοτική της τότε ελληνικής. Έπαιρναν ελληνικά ονόματα (τρεις μαθητές του Ιησού είχαν ελληνικά ονόματα: Πέτρος, Ανδρέας, Φίλιππος). Τα περισσότερα εβραϊκά ονόματα εξελληνίζονταν (π.χ. των υπόλοιπων 9 μαθητών του Ιησού). Τα 27 βιβλία της Κ. Διαθήκης παραδόθηκαν στην ελληνιστική γλώσσα. Πολλές πόλεις και περιοχές, ιδιαίτερα στον Βορρά, είχαν ελληνικά ονόματα: Δεκάπολις, Τιβεριάς, Σέπφωρις κ.ά. Η Σαμάρεια μετονομάστηκε σε Σεβαστή ή Σεβάστεια. Η Καισάρεια (στα παράλια) ήταν καθαρά ελληνιστική πόλη.
β. Εκδηλώσεις ζωής. Σε διάφορες πόλεις, ακόμα και στην Ιερουσαλήμ, έχουμε θέατρα, γυμναστήρια, ιπποδρόμια. Δημόσια και ιδιωτικά κτίρια χτίζονταν κατά τα ελληνιστικά πρότυπα. Στο ντύσιμο και στις κοινωνικές συναναστροφές παρατηρούνταν έντονο το ελληνιστικό στοιχείο.
γ. Θρησκευτική ζωή. Εδώ δεν παρατηρείται καμιά επίδραση. Οι Ισραηλίτες κράτησαν ανόθευτη την πίστη τους, ακόμα και όταν δέχτηκαν ισχυρότατες πιέσεις. Παράδειγμα: Ο ηγεμόνας της Συρίας Αντίοχος Δ΄ ο Επιφανής το 167 π.Χ. μετέτρεψε τον Ναό της Ιερουσαλήμ σε ιερό του Δία. Πάνω στον βωμό προσφέρονταν τώρα θυσίες προς τον Δία. Απαγόρευσε τις θυσίες στον Θεό τους. Διέταξε να στηθούν βωμοί παντού για θυσίες στους ελληνικούς θεούς. Ο λαός επαναστάτησε, νίκησε και απελευθέρωσε τη χώρα από τους Έλληνες (επανάσταση Μακκαβαίων, 168 – 142 π.Χ.).
δ. Διασπορά των Ισραηλιτών. Εκεί η επίδραση ήταν μεγαλύτερη. Η συχνή επικοινωνία και ο διάλογος με τους Έλληνες άνοιξαν σε αυτούς νέους ορίζοντες ζωής και σκέψης. Έχουμε μάλιστα έναν σπουδαίο Ισραηλίτη φιλόσοφο: τον Φίλωνα τον Αλεξανδρέα (25 π.Χ. – 40 μ.Χ.). Πάντως και οι Ισραηλίτες της Διασποράς επηρέασαν θρησκευτικά αρκετούς Έλληνες. Αυτοί γνώρισαν την ισραηλιτική πίστη και αργότερα θα είναι εκείνοι που πρώτοι θα δεχτούν τον Χριστιανισμό.
5. Τα χρόνια που έζησε ο Χριστός στην πατρίδα του επικρατούσε Ρωμαιοκρατία. Ποια ακριβώς ήταν η πολιτική και στρατιωτική κατάσταση εκεί;
Η χώρα των Ισραηλιτών θεωρήθηκε από τους Ρωμαίους λόγω της θέσης της ως σπουδαίο προπύργιο για την άμυνά τους απέναντι σε οποιαδήποτε απειλή από ανατολική δύναμη. Γι’ αυτό το 63 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος κυρίεψε τη χώρα και την ενσωμάτωσε στην επαρχία της Συρίας. Εκεί είχε την έδρα του Ρωμαίος διοικητής («ανθύπατος»). Σε αυτόν υπαγόταν αντιπρόσωπός του («επίτροπος») στη χώρα των Ισραηλιτών με έδρα την παραθαλάσσια Καισάρεια. Ηγέτης τότε στη Ρώμη ήταν ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας (105 ή 112 – 44 π.Χ.). Οι επόμενοι αυτοκράτορες, Οκταβιανός Αύγουστος (27 π.Χ. – 14 μ.Χ.) και Τιβέριος (14 – 37 μ.Χ.), ήταν σύγχρονοι του Ιησού.
Ποιες ρυθμίσεις έκαναν οι Ρωμαίοι για τη χώρα των Ισραηλιτών;
- Οι Ισραηλίτες ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν προσωπικό («κεφαλικό») φόρο στον αυτοκράτορα. Αυτός ήταν διπλάσιος (= 2 δίδραχμα) από την προσφορά που πλήρωναν για τον Ναό.
- Τα ρωμαϊκά στρατεύματα βρίσκονταν στη Συρία. Ένα τάγμα στρατοπέδευε στην παραθαλάσσια Καισάρεια. Μια φρουρά ένοπλων Ρωμαίων και αλλοδαπών μισθοφόρων ήταν εγκαταστημένη στον πύργο Αντωνία για την τήρηση της τάξης και για την ασφάλεια του Ναού (βλ. σχεδιάγραμμα της Ιερουσαλήμ, μάθ. 2). Επίσης μια μικρή ρωμαϊκή στρατιωτική μονάδα στρατοπέδευε στην Καπερναούμ.
- Ισραηλίτες δεν γίνονταν δεκτοί ως μισθοφόροι στον ρωμαϊκό στρατό ούτε επιστρατεύονταν υποχρεωτικά.
- Ο Ηρώδης ορίστηκε το 40 π.Χ. ως υποτελής στη Ρώμη βασιλιάς της Ιουδαίας («σύμμαχος και φίλος του ρωμαϊκού λαού»). Οι διάδοχοί του, μετά τον θάνατό του, ήταν υποτελείς ηγεμόνες σε επαρχίες της χώρας. Και ο Ηρώδης και αυτοί είχαν περιορισμένη αυτονομία και ανεξαρτησία.
6. Ποια στάση κράτησαν οι Ρωμαίοι απέναντι στη θρησκεία των Ισραηλιτών;
Και στη χώρα τους και όπου βρέθηκαν στη Διασπορά οι Ισραηλίτες έδειχναν μεγάλη αφοσίωση, σοβαρότητα και ευαισθησία για τη θρησκεία τους και τη θρησκευτική τους ζωή. Η λατρεία τους στις συναγωγές, η τήρηση του Σαββάτου και όλων των θρησκευτικών τους παραδόσεων, η μεταξύ τους ενότητα και αλληλεγγύη εντυπωσίαζαν τους άλλους λαούς. Με βάση όλα αυτά, και ύστερα από διαπραγματεύσεις με τους Ρωμαίους, κατόρθωσαν τα εξής:
- Εξασφαλίστηκε στους Ισραηλίτες το δικαίωμα να ανα-γνωρίζονται ως «ιδιαίτερο έθνος» και η θρησκεία τους ως «επιτρεπόμενη» σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.
- Η μονοθεϊστική ισραηλιτική θρησκεία έγινε παντού σεβαστή και οι Ισραηλίτες απαλλάχτηκαν από την υποχρέωση που ίσχυε παντού να λατρεύουν τον αυτοκράτορα ως θεό. Συμφωνήθηκε μόνο να προσφέρουν στον Ναό της Ιερουσαλήμ δύο φορές την ημέρα θυσίες υπέρ του αυτοκράτορα και της Ρώμης.
- Στην Ιερουσαλήμ δεν επιτρεπόταν να τελούνται ξένες λατρείες. Εξαίρεση έγινε μόνον για τον στρατώνα της ρωμαϊκής φρουράς στον πύργο Αντωνία.
7. Πώς ήταν η κοινωνική και οικονομική κατάσταση στη χώρα την εποχή του Χριστού;
Και για τις δύο καταστάσεις μιλάει παραστατικά το γράφημα «Κοινωνική πυραμίδα» (βλ. επόμενη σελίδα). Αυτή απεικονίζει την κατάσταση στην Ιερουσαλήμ, στις μεγάλες πόλεις και στην επαρχία. Κάποιες χρήσιμες πληροφορίες:
α. Στην Ιερουσαλήμ υπήρχε πολύς πλούτος. Αυτός προερχόταν από τις υποχρεωτικές και προαιρετικές εισφορές των πιστών από τη χώρα και τη Διασπορά υπέρ του Ναού. Όμως πουθενά αλλού δεν συναντούσε κάποιος τόσους ζητιάνους όσους σε αυτή την πόλη.
β. Ο μισός πληθυσμός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν τότε δούλοι. Όμως στη χώρα των Ισραηλιτών υπήρχαν λίγοι· και απ» αυτούς οι ντόπιοι ήταν λιγότεροι από τους ξένους. Η μεταχείρισή τους ήταν καλύτερη από οπουδήποτε αλλού στην αυτοκρατορία.
γ. Προϊόντα της χώρας: λάδι, ελιές, ψάρια (νωπά, αλατισμένα, λιασμένα), τυρί, μέλι, σιτηρά, σταφύλια, σύκα, βάλσαμο, πίσσα, γυαλικά, λινά (κλωστές και υφάσματα) κ.ά. Κάποια απ» αυτά εξάγονταν. Προϊόντα που εισάγονταν: χαλκός από την Κύπρο, ξυλεία από το όρος Λίβανο (νότια Συρία), υφάσματα από χώρες της Ανατολής ( Περσία, Ινδία κ.ά.).
δ. Πλήρωναν φόρους για τα προϊόντα και τα εμπορεύματά τους. Αυτούς τους εισέπρατταν οι ρωμαϊκές αρχές. Πλήρωναν και δασμούς στα τελωνεία (δηλ. κρατήσεις για τα αγαθά που περνούσαν από τα σύνορα των διαφόρων επαρχιών). Για την είσπραξη των δασμών οι Ρωμαίοι ή οι ηγεμόνες των Ισραηλιτών (π.χ. ο Ηρώδης Αντίπας) νοίκιαζαν σε εργολάβους τούς τελωνειακούς σταθμούς. Αυτοί για την είσπραξη των δασμών πρόσθεταν επιπλέον χρήματα και έτσι εκμεταλλεύονταν τον κόσμο. Κοινωνική πυραμίδα: κοινωνικά στρώματα στη χώρα των Ισραηλιτών στα χρόνια που ζούσε ο Χριστός.