«Αυτό το αλάτι της αλατιέρας εγώ το είδα στις αλυκές»

Σχολικό Έτος 2014 – 2015
Αρ. έγκρισης 

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ, ΠΕ01
   ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ: ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΟΣΙΟΣΠΕ015

A. Οι διαστάσεις του θέματος που θα προσεγγίσουμε

– Υγρότοποι και υδατικά οικοσυστήματα? μια πολύτιμη εθνική κληρονομιά
– Οι αλυκές ως υγροτοπικά οικοσυστήματα
– Η βιοποικιλότητα των αλυκών
– Αλάτι και Αλυκές της Μεσογείου? αλοπηγικές τεχνικές και η εξέλιξή τους
– Μυθολογική, θρησκειολογική, λαογραφική και ανθρωπολογική προσέγγιση του αλατιού και των αλυκών
– Αλυκές και πολιτισμική κληρονομιά
– Το αλάτι και οι αλυκές ως φυσικοί πόροι και εναλλακτικοί πόλοι ανάπτυξης
– Αλυκές και βιώσιμη ανάπτυξη

B. Οι στόχοι του προγράμματός μας

Στόχοι του προγράμματος είναι οι μαθητές:
– Να συνεργαστούν στην άντληση, την καταγραφή, τη διαχείριση, την επεξεργασία και την συνένωση πληροφοριών και να αναπτύξουν δεξιότητες στην ομαδική αποτελεσματικότητα, την εξάσκηση στη συζήτηση, την διαπραγμάτευση, τη λήψη αποφάσεων και τη δημιουργική παρέμβαση, τη χρήση τεχνολογιών, τη σύνθεση και την παρουσίαση των ευρημάτων.
– Να διευρύνουν τις γνώσεις τους σχετικά με τους φυσικούς πόρους, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές τους καθώς και το ρόλο τους στα οικοσυστήματα.
– Να αποκτήσουν βασικές γνώσεις της οικολογίας των παράκτιων υδατικών οικοσυστημάτων.
– Να γνωρίσουν μέρος της ιστορίας του τόπου τους που συνδέεται με τις αλυκές.
– Να αναπτύξουν ικανότητες διερεύνησης και συλλογής μαρτυριών από ιστορικά, οικονομικά, κοινωνικά γεγονότα που έχουν σχέση με τη λειτουργία των αλυκών στο παρελθόν.
– Να αναπτύξουν δεξιότητες παρατήρησης και ταξινόμησης της χλωρίδας και της πανίδας.
– Να είναι σε θέση να περιγράφουν τα κριτήρια για το χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως φυσικά προστατευόμενης.
– Να αντιληφθούν το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι διαφορετικές πεποιθήσεις και αξίες στην διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν την διαχείριση της περιοχής των Αλυκών.
– Να αποκτήσουν τις απαιτούμενες ικανότητες για την αναγνώριση και επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.
– Να διαμορφώσουν στάσεις και αξίες θετικές προς το περιβάλλον, που συμβάλλουν στην προστασία της οικολογικής ισορροπίας, της ποιότητας ζωής και της βιώσιμης ανάπτυξης.
– Να διατυπώσουν και να υιοθετήσουν τρόπους ατομικής και συλλογικής δράσης για την προστασία των οικοσυστημάτων και να συμμετάσχουν στην προσπάθεια προστασίας τους.
– Να μετατραπούν σε φορείς διάχυσης των εμπειριών τους στην τοπική κοινωνία και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Γ. Μεθοδολογία

Βασική επιδίωξη του προγράμματος είναι η δημιουργία κινήτρων μάθησης με σκοπό η κάθε ομάδα να προχωρήσει σε περαιτέρω διερεύνηση των πολλών θεμάτων.
Μέθοδος: βιωματική, ομαδοσυνεργατική, επικοινωνιακή και διεπιστημονική.
Συγκρότηση της ομάδας – Προβληματισμός σχετικά με τον εντοπισμό του θέματος – Καθορισμός του θέματος – Σχεδιασμός, οργάνωση και προγραμματισμός των εργασιών (Καθορισμός των στόχων και του τρόπου εργασίας της ομάδας, διευκρίνιση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων και του ρυθμού της εργασίας, κατανομή των εργασιών, συζήτηση για πιθανές πηγές πληροφόρησης και σχεδιασμός των φάσεων εξέλιξης του προγράμματος) – Οι μαθητές αυτόοργανώνονται και αναλαμβάνουν ευθύνες – Υλοποίηση των εργασιών – Ολοκλήρωση και Παρουσίαση των εργασιών – Αξιολόγηση.
Κατά την πορεία υλοποίησης θα χρησιμοποιηθούν διδακτικές τεχνικές, ανάλογα κάθε φορά με τους επιδιωκόμενους στόχους, οι οποίες συνηγορούν στην ενεργή συμμετοχή των μαθητών στη διαδικασία της μάθησης, την ομαδική εργασία και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Μερικές από αυτές θα είναι η μελέτη στο πεδίο, η συζήτηση, η μελέτη περίπτωσης, η χαρτογράφηση εννοιών, ο καταιγισμός ιδεών, η επισκόπηση, η βιβλιογραφική έρευνα, το παιχνίδι ρόλων, το δίλημμα, η ανάλυση και διασαφήνιση αξιών, η έρευνα δράσης, ο περιβαλλοντικός έλεγχος, η προσομοίωση, τα παιχνίδια και πειράματα κ.ά.

Δ. Πεδία σύνδεσης με τα προγράμματα σπουδών

Θρησκευτικά: Ο συμβολισμός του αλατιού στις θρησκευτικές παραδόσεις των λαών.
Λογοτεχνία: Ποίηση (Pablo Neruda, Oda a la Salκαι παραμύθια σχετικά με το αλάτι.
Γλώσσα: Η ελληνική λέξη «?λς» και η λατινική «sal» και τα παράγωγά τους – Ορολογία για τον προσδιορισμό των ποικίλων χαρακτηριστικών των αλυκών.
Ιστορία: Οι χερσαίοι δρόμοι άλατος (viae salariae) των Ρωμαίων και οι θαλάσσιοι δρόμοι των Ενετών και των Γενοβέζων.
ΣΕΠ: Οι αποφάσεις στη ζωή μας – Πως παίρνω μια απόφαση.
Οικιακή Οικονομία: Διατροφή – Διαιτολογία (Ανόργανα στοιχεία, Σύγχρονη τεχνολογία και τρόφιμα).
Γεωγραφία: Το νερό στη φύση – Φυσικοί πόροι – Η Μεσόγειος θάλασσα.
Χημεία: Άλατα – Αλυκές – Μαγειρικό Αλάτι – Χρήσεις του χλωριούχου νατρίου.
Βιολογία
Η οργάνωση της ζωής – Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος.
Θέατρο: Απόπειρα δραματικής αναπαράστασης της ιστορίας του Σβετακέτου (το επεισόδιο της διάλυσης του αλατιού στο νερό ως συμβολισμός της διάλυσης της ατομικής ύπαρξης στην ουσία του παντός) από την  Τσάντογκυα Ουπανισάντ, 6.13, 1-3.

Μυθολογία: Ο μύθος ως εργαλείο ανάδειξης της στάσης του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον (Σκανδιναβική
Μυθολογία «Πώς η Θάλασσα Έγινε Αλμυρή«, η γερμανική θεότητα Νεχαλέννια ως προστάτης των εμπόρων αλατιού, Η γυναίκα Αλάτι των Ινδιάνων κ.ά.)
Λαογραφία: Ο συμβολισμός του αλατιού για την φιλία και την αλληλεγγύη, την επισφράγιση συμφωνιών κ.ά.
Εικαστικά: Τέχνη και Αλάτι, έργα του Bashir Sultani, Ο συμβολισμός του αλατιού στην τέχνη του Motoi Yamamoto. Οι μαθητές δημιουργούν τα δικά τους έργα.
Διαχείριση Φυσικών Πόρων: Υδατικοί Πόροι – Φυσικές προστατευόμενες περιοχές
Τεχνολογία & Ανάπτυξη: Γεωργική Τεχνολογία και Ανάπτυξη – αειφόρος γεωργία 

Ε. Χρονική εξέλιξη του Προγράμματος 

1ος
μήνας
– Προβολή του ντοκιμαντέρ ΗΟΜΕ του Yann Arthus-Bertrand και συζήτηση για τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα σχετικά με την χρήση των φυσικών πόρων και την επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος Προβληματισμός της ομάδας για τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα και τη θέση του ανθρώπου.
– Διαμόρφωση του πλαισίου δράσης: Χαρτογράφηση εννοιών – προσδιορισμός των εννοιών που σχετίζονται με το θέμα μας, κατάταξη από τις γενικότερες στις ειδικότερες σε χαρτόνι, συνδέσεις με το φυσικό κοινωνικό-οικονομικό-πολιτισμικό περιβάλλον.
– Οι μαθητές αποφασίζουν ποιες πλευρές του θέματος θα μελετήσουν και τις δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν. Χωρίζονται σε ομάδες και κάνουν καταμερισμό αρμοδιοτήτων ανά ομάδα. Η κάθε ομάδα συσκέπτεται και σχεδιάζει λεπτομερή πλάνο εργασιών.
– Επιφανειακά και υπόγεια νερά: Λίμνες, ποτάμια, θάλασσες, πηγές, υδροφόρος ορίζοντας.
– Υγρότοποι: Τύποι – Αξίες υγροτόπων – Προβληματισμός για τους τρόπους διαφύλαξης και προστασίας τους – η Σύμβαση Ραμσάρ και το ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 – Δραστηριότητες.
– Βιοποικιλότητα υδατικών οικοσυστημάτων. Ανθρωπογενείς επεμβάσεις που επιφέρουν μείωση της βιοποικιλότητας και υποβάθμιση των οικοσυστημικών λειτουργιών.
– Η σημασία των αλυκών ως υγροτόπων: η θέση των αλυκών στον υγροτοπικό χάρτη – Οι αλυκές ως μέρος του ευρύτερου οικοσυστήματος όπου εντάσσονται.
2ος
μήνας
– Η Γεωγραφία της χρήσης και της παραγωγής άλατος στον ελληνικό κόσμο.
– Οι αλυκές από ιστορική άποψη.
– Οι Αλυκές της βυζαντινής Δημητριάδας στο θαλάσσιο χώρο των Νέων Παγασών στις ακτές της ομώνυμης συνοικίας του Βόλου? Η λεγόμενη («αλυκή του Γόλου»).
– Οι Αλυκές της ομώνυμης παραλίας των Αλυκών του Βόλου
Μελέτη περίπτωσης: H παύση της λειτουργίας των αλυκών και της παραγωγής αλατιού και η απόδοση εκτάσεων στην οικιστική επέκταση και την λεγόμενη «αναβάθμιση» του τόπου.
– Ιστορική αναδρομή στους «δρόμους του άλατος» στη μεσογειακή λεκάνη.
– Οι αλυκές ως φυσικός οικονομικός πόρος.
– Τύποι αλυκών: αυτόπηκτες, παραδοσιακές, ημι-βιομηχανικές, βιομηχανικές αλυκές και μέθοδοι αλοπηγίας.
– Η βιοποικιλότητα των αλυκών.
Η σημασία των αλυκών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
– Αλυκές και πολιτισμική κληρονομιά
Το τοπίο των αλυκών της Μεσογείου, αρχιτεκτονικά και τεχνικά επιτεύγματα (επινοήσεις, εξοπλισμός, εργαλεία, τεχνικές, ανεμαντλίες και ανεμόμυλοι, βάρκες μεταφοράς), κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως ο τρόπος ζωής και οι συνήθειες των αλυκάριων (υλικά, κτίρια για στέγαση κ.λπ.).
– Αίτια εγκατάλειψης της αλοπηγικής δραστηριότητας.
– Επιπτώσεις της εγκατάλειψης των αλυκών επί των οικοσυστημάτων.
– Κίνδυνοι και απειλές για τα οικοσυστήματα των αλυκών.
3ος
μήνας
– Προβολή του ντοκιμαντέρ «Η Υπερδύναμη του Αλατιού» («The Superpower of Salt«), 2013 από τη σειρά Big History. Στη συνέχεια οι μαθητές θα συζητήσουν το θέμα: «Το αλάτι καθόρισε τον σχεδιασμό δρόμων και πόλεων στον παγκόσμιο χάρτη«, θα εργαστούν με φύλλα εργασίας στα υποθέματα: α) Το αλάτι ως παγκόσμιος φυσικός πόρος β) λέξεις και φράσεις στο λεξιλόγιό μας που σχετίζονται με το αλάτι γ) γιατί ο άνθρωπος χρειάζεται το αλάτι, δ) γιατί το αλάτι είναι υπερδύναμη, και θα ασχοληθούν με τις εξής δραστηριότητες: α) τη δημιουργία μιας παρουσίασης σχετικά με το αλάτι ως συντηρητικό τροφίμων, β) τη συγγραφή άρθρου με θέμα «Ο φόρος του αλατιού και οι πολιτικές αλλαγές«, γ) τη δημιουργία πίνακα με τα είδη του αλατιού και τις χρήσεις τους, και δ) τη δημιουργία ενός σεναρίου με θέμα «Πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς το αλάτι«.
– Ιστορία του αλατιού: μονοπώληση παραγωγής και εμπορίας.
– Η συμπόρευση ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος στις αλυκές (Η περίπτωση των Paludiers, «Οι Έλληνες της Καμάργκ, μια εξορία ανάμεσα στο αλάτι και τη θάλασσα», κ.ά.).
– Ο συμβολισμός του αλατιού στις θρησκευτικές και λαϊκές παραδόσεις των λαών.
– Άλατα και διεργασίες αλάτωσης – Επιπτώσεις στην γεωργία – Ανθεκτικότητα καλλιεργειών στην αλατότητα.
– Αλάτι? Σύσταση και ιδιότητες – είδη (ορυκτό και θαλασσινό αλάτι) – χρήσεις – στρατηγικές εμπορίας για το παραδοσιακό αλάτι.
– Αλάτι? Διατροφή και Υγεία.
– Μελέτη πεδίου: Γνωρίζοντας την περιοχή που θα επισκεφτούμε (βιωματική προσέγγιση και περιβαλλοντικός προβληματισμός. Ανθρώπινες παρεμβάσεις – επιπτώσεις – καταγραφή προβλημάτων και απειλών και προτάσεις για πιθανές λύσεις).
4ος
μήνας
– Παραδοσιακοί φυσικοί πόροι σε νέες χρήσεις? Το αλάτι και οι αλυκές ως φυσικοί πόροι και εναλλακτικοί πόλοι ανάπτυξης – Το αλάτι ως τοπικό προϊόν.
– Οικολογική διαχείριση αλυκών.
– Αλυκές και τουρισμός (Η τουριστική ανάπτυξη σχετικά με το αλάτι και τις αλυκές – Μουσεία Άλατος).
– Τρόποι εναλλακτικής χρήσης των αλυκών και σχέδιο διάσωσης παραδοσιακής αλυκής.
– Παιχνίδι ρόλων: «Επαναλειτουργία Αλυκής και δημιουργία Μουσείου Αλατιού«. Αντιπαραθέσεις διάφορων κοινωνικών ομάδων και εύρεση λύσης η οποία να είναι αποδεκτή από όλους αλλά και φιλική προς το περιβάλλον.
Σενάριο: «Η δημοτική αρχή προτείνει την επαναλειτουργία μιας πολύ περιορισμένης σε έκταση αλυκής, κυρίως για τουριστικούς λόγους, στην ομώνυμη παραλία των Αλυκών πέντε χιλιόμετρα από την πόλη του Βόλου και τη δημιουργία Μουσείου Αλατιού στην παλιά αποθήκη συλλογής αλατιού. Οι Αλυκές λειτουργούσαν σ΄ αυτή την παραλία έως το 1956. Προκαλούνται αντιδράσεις από διάφορες κοινωνικές ομάδες. Έτσι, η δημοτική αρχή αποφασίζει να προσκαλέσει εκπροσώπους των κοινωνικών ομάδων προκειμένου να συζητήσουν και να αποφασίσουν για τον τρόπο ανάδειξης-ανάπλασης της περιοχής».
Μέσα από συζήτηση ή καταιγισμό ιδεών θα αναδειχθούν οι εμπλεκόμενες στο ζήτημα ομάδες (ρόλοι). Οι ρόλοι αυτοί θα αντιπροσωπεύουν επαγγελματικές ομάδες, δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, οργανώσεις, μεμονωμένα πρόσωπα κ.ά. Παράλληλα αναζητούνται και καταγράφονται οι βασικές θέσεις/οπτικές κάθε ρόλου σχετικά με το προς διαπραγμάτευση θέμα.
– Αναζήτηση ποιημάτων, παραμυθιών, μύθων, στοιχείων της λαογραφικής παράδοσης και έργων τέχνης από τη θεματολογία του προγράμματος. Μελέτη του υλικού και εικαστική αποτύπωση εκείνων που μου αρέσουν περισσότερο.
– Αλατότοποι και καλλιτεχνικές δημιουργίες: αλατιέρες, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες.
– Το αλάτι της ποίησης: Πάμπλο Νερούντα, Ωδή στ? αλάτι, Ραφαέλ Αλμπέρτι κ.ά.
5ος
μήνας

– Συζήτηση – εμπειρίες, βιώματα – επεξεργασία των γνώσεων που αποκτήθηκαν.
– Συγκέντρωση πληροφοριών και δεδομένων για σύνθεση εργασίας (κείμενο, έντυπο & ηλεκτρονικό, φωτογραφίες, ζωγραφιές, δημιουργία ταινίας).
– Ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εργασιών στην τοπική κοινωνία και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο προβάλλοντας μεταξύ άλλων τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής μας.
– Έκθεση του υλικού – παρουσίαση ευρημάτων και διάχυση των εμπειριών τους στο σχολείο.
– Αξιολόγηση ως προς την οργάνωση του προγράμματος, το βαθμό στον οποίο επιτεύχθηκαν οι προκαθορισμένοι στόχοι και τις μορφές συνεργασίας που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στα μέλη της περιβαλλοντικής ομάδας.

 Στο περιβαλλοντικό πρόγραμμα συμμετέχουν οι μαθητές:

ΓΑΪΤΑΝΗ ΜΑΡΙΑ Α1 ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΕΥΘΥΜΙΑ Α4
ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Α1 ΣΑΛΠΑΔΗΜΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Α4
ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Α2 ΤΑΡΕ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α5
ΕΛΠΙΔΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ Α2 ΤΣΙΚΡΑ ΜΑΡΙΑ Α5
ΚΑΛΛΗ ΜΑΡΙΑ Α2 ΦΑΤΣΗΣ ΜΙΧΑΗΛ Α5
ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ Α2 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ Β1
ΚΑΡΝΑΒΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α2 ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ Β1
ΚΑΣΤΡΑΤΙ ΣΙΜΠΟΡΑ Α2 ΓΚΛΑΒΙΝΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Β1
ΚΟΥΜΟΥΤΣΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Α2 ΓΟΥΠΟΥ ΚΕΡΑΣΙΑ Β1
ΛΑΓΟΥ ΗΛΙΑΝΑ Α3 ΜΙΧΕΛΑΚΗ ΜΥΡΤΩ Β2
ΛΟΡΙΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ Α3 ΡΙΖΟΥ ΜΑΡΙΖΑ Β3
ΜΑΜΕΝΤΙΔΗΣ ΡΑΦΑΗΛ Α3 ΣΜΥΡΛΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ Β4
ΜΟΣΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Α3 ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β4
ΜΑΡΑΝΔΙΑΝΟΥ ΕΥΑΝΘΙΑ Α3 ΣΟΥΛΑ ΣΕΡΤΖΙΟ Β4
ΚΟΥΦΙΔΑΚΗ ΜΑΡΚΕΛΛΑ Α3 ΤΕΤΖΕΡΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΣ Β4 
ΜΠΟΥΖΟΥΚΟΥ ΕΥΘΥΜΙΑ Α3 ΤΣΑΡΑΟΣΗ ΖΩΗ Β4
ΠΛΑΣΤΑΡΑ ΑΡΓΥΡΩ Α4 ΓΚΑΓΙΑΝΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Γ1
  ΤΖΑΝΕΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Γ2