Από την «ύβριν» του Ερυσίχθονα προς στο περιβάλλον στην αειφορική διαχείριση της εποχής μας

Αρ. έγκρισης 8/12-12-14

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΟΣΙΟΣ, ΠΕ15
    ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ, ΠΕ01
                                ΒΑΣΙΛΙΚΗ  ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΠΕ05
                                ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΘΩΔΗ, ΠΕ19

A. Οι διαστάσεις του θέματος που θα προσεγγίσουμε

– Ο μύθος ως εργαλείο ανάδειξης της διαχρονικότητας των περιβαλλοντικών προβλημάτων και της στάσης του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον.
– Δάσος: Πηγή Νερού και Ζωής? Η λειτουργία του δάσους και του νερού και η συμβολή τους στην ύπαρξη της ζωής – Ωφέλειες του δάσους και οι κίνδυνοι  που το απειλούν
– Περιβαλλοντικές επιπτώσεις της μείωσης του διαθέσιμου νερού
– Ανθρωπογενείς επεμβάσεις που επιφέρουν μείωση της βιοποικιλότητας και υποβάθμιση των οικοσυστημικών λειτουργιών
– Αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον – αειφορική  διαχείριση  –  Προτάσεις διαφύλαξης της οικολογικής ισορροπίας 

B. Οι στόχοι του προγράμματός μας

– Να προβληματιστούν οι μαθητές  και να ευαισθητοποιηθούν για τις επεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον, να αποκτήσουν ουσιαστικές γνώσεις για τα δασικά και υδρολογικά οικοσυστήματα και να αναπτύξουν αξίες και δράσεις για την αειφορική διαχείριση των οικοσυστημάτων.
– Να γνωρίσουν τη λειτουργία των μύθων ως εργαλείων ανάδειξης της διαχρονικότητας των περιβαλλοντικών προβλημάτων και της υβριστικής στάσης του ανθρώπου.
– Να γνωρίσουν τη λειτουργία των δασικών οικοσυστημάτων και το σημαντικό ρόλο του νερού και  να κατανοήσουν τη σημασία τους για τον άνθρωπο και τη ζωή γενικότερα.
– Να συνειδητοποιήσουν την άμεση αλληλεξάρτηση των κατοίκων των αστικών κέντρων από τα δασικά και υδρολογικά οικοσυστήματα.
– Να εντοπίσουν τις ανθρώπινες πρακτικές που προκαλούν προβλήματα στην αρμονική σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον.
– Να κατανοήσουν τη σχέση αλληλεπίδρασης φυσικού περιβάλλοντος, ανθρώπου, η οποία  συμβάλλει αποφασιστικά στην προστασία, διατήρηση και αξιοποίηση των ιδιαίτερων  περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών στοιχείων του τόπου μας με αειφορική κατεύθυνση και προοπτική.
– Να συνεργαστούν στην άντληση, καταγραφή, διαχείριση και επεξεργασία πληροφοριών. Να μοιράζονται σκέψεις και ιδέες. Να αναπτύξουν δεξιότητες στην ομαδική αποτελεσματικότητα, την εξάσκηση στη συζήτηση, την διαπραγμάτευση,  τη  λήψη αποφάσεων και τη δημιουργική παρέμβαση. Να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες στη σύνθεση και την παρουσίαση των ευρημάτων.
– Να εκπαιδευτούν ώστε γνώσεις και δεξιότητες να δημιουργήσουν ένα κώδικα περιβαλλοντικής συμπεριφοράς, να διαμορφώσουν στάσεις και αξίες θετικές προς το περιβάλλον, που συμβάλλουν στην προστασία της οικολογικής ισορροπίας, της ποιότητας ζωής και της βιώσιμης ανάπτυξης.
– Να διατυπώσουν και να υιοθετήσουν τρόπους ατομικής και συλλογικής δράσης για την προστασία των οικοσυστημάτων και να συμμετάσχουν στην προσπάθεια προστασίας από αλόγιστη χρήση τους.
– Να μετατραπούν σε φορείς διάχυσης των εμπειριών τους στην τοπική κοινωνία και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Γ. Μεθοδολογία

Βασική επιδίωξη του προγράμματος είναι η δημιουργία κινήτρων μάθησης με σκοπό η κάθε ομάδα να προχωρήσει σε περαιτέρω διερεύνηση των πολλών θεμάτων που θίγονται και να οδηγηθεί στην αυτορυθμιζόμενη μάθηση.
Μέθοδος: διαλογική – διερευνητική  – αποκαλυπτική – συνεργατική.
Οι εκπαιδευτικοί με ρόλους διαμεσολαβητών. Μαθητοκεντρική και βιωματική προσέγγιση ώστε οι μαθητές να εμπλακούν σε δραστηριότητες μέσω των οποίων ανακαλύπτουν, διερωτώνται, προβληματίζονται, ενημερώνονται μέσα από την αλληλεπίδρασή τους στην εργασία σε ομάδες.
Βιωματικές δραστηριότητες και εκπαιδευτικές επισκέψεις που θα συνδέσουν γνώσεις και πληροφορίες με την καθημερινή πρακτική. Εργασίες πεδίου με συλλογή στοιχείων, καταγραφή προβλήματος, παρατηρήσεις και έρευνες. Ενημερωτικές συναντήσεις, διαδικτυακές επικοινωνίες, συνεντεύξεις.
Οι εκπαιδευτικές τεχνικές που προτείνονται στις δραστηριότητες είναι: η συζήτηση, τα μοντέλα, η δημοσκόπηση, η μελέτη στο πεδίο, τα παιχνίδια ρόλων και οι δραματοποιήσεις μέσα από τις οποίες προωθούνται θέματα σχετικά με τη στάση του υπεύθυνου πολίτη, τη σύνδεση του σχολείου και της τοπικής κοινωνίας και τη στάση του απέναντι στο φυσικό περιβάλλον. 

Δ. Πεδία σύνδεσης με τα προγράμματα σπουδών 

Λατινική Γραμματεία (μτφρ):  P. Ovidius Naso, Metamorphoses, VIII, 725-884.
Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: Καλλιμάχου, εις Δήμητρα – «?βρις» και «νέμεσις».
Λογοτεχνία: Ντ. Αγκόλλι, «Ο θάνατος του δάσους» Π. Σλαβέικοφ, «Κοιμάται η λίμνη» κ.ά
Θρησκευτικά: Ο άνθρωπος διαχειριστής της φύσης (Γεν. 2, 15? 19-20  & πατερική γραμματεία).
ΣΕΠ: Οι αποφάσεις στη ζωή μας – Πως παίρνω μια απόφαση.
Οικιακή Οικονομία: Οικολογία.
Γεωγραφία: Το νερό στη φύση – Φυσικοί πόροι – Η Μεσόγειος θάλασσα – Τα βουνά και οι πεδιάδες – Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας.
Βιολογία: Η οργάνωση της ζωής – Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος.
Θέατρο: Απόπειρα δραματικής αναπαράστασης του μύθου του Ερυσίχθονα.
Μυθολογία: Ιερά άλση – υδάτινες και ποτάμιες θεότητες.
Λαογραφία: Δέντρα ιερά – H δύναμη του «στοιχειού» – σύνδεση του δέντρου με θεότητες – ξωκλήσια και δέντρα – το αθάνατο νερό – το νερό της λησμονιάς – μαγικές ιδιότητες του νερού.
Ιστορία Τέχνης:  Έργα (Arnold Bocklin, Tο Iερό aλσος, 1882) κ.ά. – εικαστική ανάγνωση του μύθου του Ερυσίχθονα μέσα από έργα σύγχρονων καλλιτεχνών και προβληματισμός σχετικά με το ζήτημα των ορίων της «ελευθερίας» και της ισόρροπης συνύπαρξης ανθρώπου-φύσης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.
Εικαστικά (Καλλιτεχνικά – Μουσική):  Αναζήτηση έργων τέχνης και τραγουδιών που να ευαισθητοποιηθούν τους μαθητές απέναντι στα μεγάλα περιβαλλοντικά ερωτήματα και στους τρόπους με τους οποίους αυτά απαντιούνται μέσα από την τέχνη – εικαστική απεικόνιση – Οι μαθητές δημιουργούν τα δικά τους έργα.
Τεχνολογία & Ανάπτυξη: Γεωργική Τεχνολογία και Ανάπτυξη – αειφόρος γεωργία.

Στο περιβαλλοντικό πρόγραμμα συμμετέχουν οι μαθητές:

Ύμνος Καλλιμάχου Κυρηναίου, εις Δήμητρα (25-115)

Ο ποιητής Καλλίμαχος (310-240 π.Χ.) στον ύμνο του προς τη θεά Δήμητρα διασώζει τον μύθο του Θεσσαλού Ερυσίχθονα,  που μοιάζει να είναι το πρώτο οικολογικό μήνυμα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Στην πεδιάδα του Δωτίου, όπου οι Πελασγοί έφτιασαν για σένα άλσος ιερό,
όμορφο, πυκνόδεντρο, που ανάμεσά του μόλις χωρούσε να περάσει βέλος.
Γεμάτο πεύκα, μεγάλες φτελιές και αγριαπιδιές και νόστιμα γλυκόμηλα.
Νερό σαν κεχριμπάρι ανέβλυζε από τις πηγές.
Αλλά όταν η σωφροσύνη χάθηκε από τους Τριοπίδες
τον Ερυσίχθονα κατέλαβε η χειρότερη επιθυμία.
Είχε στην υπηρεσία του είκοσι βοηθούς,
όλους άνδρες πάνω στην ακμή τους, γιγαντόκορμους,
ικανούς να ξεθεμελιώσουν πόλη ολάκερη.
Τους όπλισε με τσεκούρια και αξίνες και έτρεξαν
με αναίδεια στο άλσος της Δήμητρας.
Υπήρχε εκεί και μια λεύκα, δέντρο μεγάλο, ψηλό, που άγγιζε τα αιθέρια,
όπου οι νύμφες τέρπονταν τα μεσημέρια.
Η πρώτη από αυτές που πληγώθηκε έβγαλε πόνου κραυγή προς τις άλλες.
Η Δήμητρα αισθάνθηκε ότι πληγώθηκε το ιερό της δέντρο
και είπε οργισμένη: «Ποιος μου κόβει τα καλά τα δέντρα;»
Μεταμορφώθηκε αμέσως και πήρε τη μορφή της Νικίππης
που όρισαν οι πολίτες δημόσια ως ιέρεια.
Πήρε στα χέρια στεφάνια, παπαρούνες και στον ώμο κρέμασε
κλαδί, εμφανίστηκε στον κακό και αναίσχυντο άντρα
και του είπε, για να μαλακώσει:
«Παιδί μου, που κόβεις τα δέντρα τ? αφιερωμένα στους Θεούς,
παιδί μου, ησύχασε, αγαπημένο τέκνο στους γονείς σου, πάψε,
και τους βοηθούς σου απότρεψε για να μην οργιστεί η σεβάσμια
Δήμητρα που καταστρέφεις τον ιερό της τόπο».
Τότε εκείνος την αγριοκοίταξε, όπως αγριοκοιτάζει τον κυνηγό
η λέαινα στα Τμάρια όρη, που μόλις έχει γεννήσει κι έχει,
όπως λένε, το βλέμμα βλοσυρό, «φύγε», της είπε,
«μη σου μπήξω τούτο το τσεκούρι στο κορμί.
Μ? αυτά τα ξύλα, που θα κόψω θα φτιάξω δώμα μεγάλο κι άνετο
με ωραία στέγη, όπου θα παραθέτω τραπέζια πλούσια για τους φίλους μου κι εμένα».
Αυτά είπε ο νεαρός άντρας και η Νέμεσις σημείωσε την ύβρη.
Η Δήμητρα οργίστηκε πολύ. Πήρε πάλι τη θεϊκή της μορφή,
τα πόδια της στη γη και η κεφαλή της άγγιζε τον Όλυμπο.
Και όλοι τότε μισοπεθαμένοι από τον φόβο, όταν είδαν τη
σεβαστή θεά το βάλανε στα πόδια κατατρομαγμένοι παρατώντας,
τα χάλκινά τους σύνεργα ανάμεσα στα δέντρα.
Η θεά εξ άλλου τους άφησε να φύγουν,
γιατί από ανάγκη τον ακολουθούσαν αφού ήταν υποτακτικοί του
όμως στον αρχηγό τους θυμωμένη είπε:
«Ναι λοιπόν, φτιάξε το δώμα, σκύλε, να τραπεζώνεις συχνά.
Αφού αυτό είναι που επιθυμείς, από δω και πέρα συχνά πυκνά θα τρως!»
Αυτό είπε η θεά, και μεγάλα βάσανα περίμεναν τον Ερυσίχθονα.
Αμέσως φοβερή και άγρια πείνα τον κατέλαβε, σαν δυνατή
φωτιά, βαρειά κι αγιάτρευτη αρρώστια. Ο δυστυχής, όσο κι
αν έτρωγε, άλλα τόσα επιθυμούσε να φάει. Είκοσι άνθρωποι
του μαγείρευαν και δώδεκα άτομα αντλούσαν κρασί.
Γιατί μαζί με την Δήμητρα οργίστηκε και ο Διόνυσος. Γιατί
θυμώνει και ο Διόνυσος με όσα στενοχωρούν τη Δήμητρα.
Ούτε σε συμπόσια πια, ούτε σε αποσπερίδες τον έστελναν
οι γονείς του από ντροπή, γιατί έτρωγε το φαγητό των συνδαιτημόνων.
Βρίσκανε λογής λογής προφάσεις για δικαιολογία.
Τα παιδιά του Όρμενου ήρθαν να τον καλέσουν στης Αθηνάς
Ιτωνιάδας τους αγώνες μα η μητέρα αρνήθηκε:
«Δεν είναι εδώ [ο Ερυσίχθων], πήγε στην Κραννώνα χθες
να εισπράξει ένα χρέος εκατό βοδιών».
Όταν ήρθε η Πολυξώ, η μητέρα του Ακτορίωνα,
να καλέσει τον Τριόπα και τον γιο του στον γάμο
του παιδιού της, κλαίγοντας η δύστυχη γυναίκα της είπε:
«Ο Τριόπας θα έρθει, όμως κάπρος πλήγωσε τον Ερυσίχθονα
στην Πίνδο με τις στρωτές πλαγιές και εννέα μέρες τώρα είναι
στο κρεβάτι». Δύστυχη φιλότεκνη μητέρα, πόσα ψέμματα
δεν είπες! Τον καλούσαν σε συμπόσιο; «Είναι στα ξένα ο
Ερυσίχθονας», έλεγε. Κάποιος παντρεύονταν; «Τον Ερυσίχθονα
τον χτύπησε δίσκος, στη δισκοβολία». Ή «έπεσε από το άρμα
του», ή «είναι στην Όθρυ και μετράει τα κοπάδια μας».
Μα όλες αυτές τις μέρες αυτός βρίσκονταν μέσα στο σπίτι κι
έτρωγε ό,τι έβρισκε. Κι όλο ταραζόταν απ? το γουργούρισμα η
κοιλιά του, άδεια σαν τον βυθό της θάλασσας, κι ας καταβρόχθιζε
τα πάντα! Όπως πάνω στον Μίμαντα λιώνει το χιόνι
κι όπως στον ήλιο το κερί έτσι και αυτός έλιωνε, ωσότου η μύτη
και τα οστά μονάχα μείναν στον ταλαίπωρο.
Κι έκλαιγε η μητέρα του βαρυστέναζαν οι δύο αδελφές του,
κι εκείνη που τον θήλασε, καθώς και δέκα δούλες.
Τότε ο πατέρας του, ο Τριόπας, στ? άσπρα του μαλλιά
έβαλε τα χέρια κι απευθύνθηκε προσευχόμενος στον Ποσειδώνα:
«Πατέρα, δες αυτόν, όπου στην τρίτη από εσέ γενιά ανήκει
?αν βέβαια κι εγώ απ? της Κανάκης, της κόρης του Αιόλου, κρατώ
την γενιά. Μα από μένα γεννήθηκε το άθλιο τούτο τέκνο.
Μακάρι, χτυπημένο απ? τον Απόλλωνα, να τον έθαβα με τα χέρια μου.
Τώρα όμως, μπροστά στα μάτια μου, δεν είναι παρά η ίδια η Λάμια!
Ή διώξε του την φοβερή τη νόσο (πείνα), ή πάρε τον
εσύ ο ίδιος για να τον τρέφεις, αφού αδειάσαν τα τραπέζια τα
δικά μου, τα μαντριά μου ρήμαξαν, άδειες και οι αυλές μου από
τετράποδα, κι οι μάγειροι απηύδησαν και με παράτησαν.
Κι απ? τη μεγάλη άμαξα ξεζέψαν τα μουλάρια και τα έφαγε!
Και τη δαμάλα έφαγε που έτρεφε η μάνα του για την Εστία και
τον αθλοφόρο ίππο που είχαμε για τους αγώνες κι έφαγε ακόμα
και τον γάτο μας, που τον έτρεμαν οι ποντικοί»! Κι όσο καιρό
ακόμα υπήρχε κάτι φαγώσιμο μέσα στο σπίτι του Τριόπα το
καταβρόχθισε. Κι αφού τα δόντια του ροκάνισαν τον πλούσιο
οίκο εντελώς, τότε αυτός, γιος του βασιλιά, στηνότανε στα
σταυροδρόμια επαιτώντας λίγα ψίχουλα απ? τους περαστικούς.
Ω Δήμητρα, φίλος μου να μην είναι αυτός, που εσύ απεχθάνεσαι,
ούτε και γείτονάς μου. Οι εχθροί οι δικοί σου και της Γης,
κακοί γείτονες είναι.

Ερυσίχθων: σύγχρονη ανάγνωση του μύθου, επιμέλεια καταλόγου: Αικ. Πολυμέρου – Καμηλάκη, Λ. Καραπιδάκη, Κέντρoν Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, σσ. 7-8, Αθήνα 2010.

Ο Μύθος του Ερυσίχθονα

Οι μαθητές της Περιβαλλοντικής ομάδας παρακολούθησαν το βίντεο που αναφέρεται στον μύθο του Ερυσίχθονα και δημιουργήθηκε ως εργαλείο προβληματισμού και ευαισθητοποίσης.

Επίσκεψη της Περιβαλλοντικής Ομάδας του Γυμνασίου στο Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος

Τη Δευτέρα 07/04/2014 οι μαθητές της Περιβαλλοντικής Ομάδας του Γυμνασίου μας στο πλαίσιο του εγκεκριμένου Προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, «Από την «?βριν» του Ερυσίχθονα προς στο περιβάλλον στην αειφορική διαχείριση της εποχής μας» επισκέφθηκαν το Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και παρακολούθησαν τις «Δράσεις διατήρησης βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα. Παρουσίαση και επίδειξη κατασκευών και δοκιμές εξοπλισμού τηλεμετρίας για την παρακολούθηση της βιοποικιλότητας» του καθηγητή Αθαν. Σφουγγάρη, αν. καθηγητή Διαχείρισης Οικοτόπων και Βιοποικιλότητας. Τους μαθητές συνόδεψαν οι εκπαιδευτικοί του Προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: Σπύρος Μόσιος, ΠΕ15, Ευθύμιος Γεωργούσης, ΠΕ01, Βασιλική Χατζοπούλου, ΠΕ05 και Βάσω Θώδη, ΠΕ19. 
Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές της Περιβαλλοντικής Ομάδας αισθάνονται την ανάγκη να ευχαριστήσουν τους διοργανωτές του Προγράμματος «Ανοιχτές Θύρες» (Open days) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας για την ευκαιρία της άμεσης επαφής με το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα και τον υπεύθυνο καθηγητή των Δράσεων διατήρησης βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα, Αθαν. Σφουγγάρη, του Τμήματος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος,  για την θερμή υποδοχή και την ενδιαφέρουσα παρουσίαση.