Σ΄ αυτή τη διδακτική ενότητα θα ασχοληθούμε με τον Ιγνάτιο Αντιοχείας, έναν σημαντικό Αποστολικό Πατέρα με μεγάλη φήμη και επιρροή στην ιστορία της Εκκλησίας. Την ονομασία Αποστολικοί Πατέρες έχουν λάβει, οι εκκλησιαστικές προσωπικότητες του 1ου και 2ου μ.Χ. αιώνα, που διατήρησαν και συνέχισαν την αποστολική παράδοση, δηλαδή το φρόνημα, τη διδασκαλία και τον τρόπο ζωής των Αποστόλων. Μερικοί, μάλιστα, από τους Αποστολικούς Πατέρες είχαν γνωρίσει και συναναστραφεί τους Αποστόλους.
α. Ιγνάτιος Αντιοχείας: η ζωή ενός Αποστολικού Πατέρα
Ο άγιος Ιγνάτιος διετέλεσε επίσκοπος στην Αντιόχεια της Συρίας (70-107 μ.Χ.). Μεγάλωσε σε περιβάλλον με παιδεία ελληνική και είχε γνωρίσει τους Αποστόλους. Στην Αντιόχεια ήρθε σε επαφή με τα θρησκευτικά και φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής του. Ο άγιος Ιγνάτιος ήταν ένας καλλιεργημένος επίσκοπος με παιδεία, συγγραφικό ταλέντο και κλίση προς τον ποιητικό λόγο. Αναδείχτηκε σε επίσκοπο οικουμενικού κύρους, που εκφράζει τη συνείδηση της Εκκλησίας του 2ου μ.Χ. αιώνα και συγκεκριμένα την πίστη, το βίωμα και τον τρόπο ζωής των χριστιανών των πρώτων χρόνων μετά τους Αποστόλους. Σύντομα η πνευματική του ακτινοβολία ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια της Αντιοχείας και κάλυψε ολόκληρη την περιοχή της Συρίας.
Βρισκόμαστε στα πρώτα 100 χρόνια μετά το Χριστό και ήδη έχουν αρχίσει οι διωγμοί των χριστιανών. Το αυταρχικό ρωμαϊκό κράτος θανατώνει τους χριστιανούς που αρνούνται να λατρέψουν τον αυτοκράτορα ως θεό. Στο διωγμό του αυτοκράτορα Τραϊανού ο Ιγνάτιος συλλαμβάνεται και καταδικάζεται να θανατωθεί στο Κολοσσαίο της Ρώμης. Οδηγείται δέσμιος μαζί με άλλους χριστιανούς στη Ρώμη. Στη μαρτυρική του πορεία από την Αντιόχεια προς τη Ρώμη, ένα μακρύ δρόμο από την Ασία στην καρδιά της Ευρώπης, διέρχεται από πολλές πόλεις. Στην πορεία προς τη θυσία γράφει επιστολές προς τους χριστιανούς αυτών των πόλεων, νουθετώντας τους σε θέματα πίστης. Καταλήγει το 107 μ.Χ. στο Κολοσσαίο, όπου γίνεται βορά των άγριων θηρίων. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Αντιόχεια και εναποτέθηκαν σε κοιμητήριο κοντά στο προάστιο της Δάφνης. Τη μνήμη του αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου τιμά η Ορθόδοξη Εκκλησία στις 20 Δεκεμβρίου και η Ρωμαιοκαθολική την 1η Φεβρουαρίου.
β. Επιστολές του Ιγνατίου: ένας «οικουμενικός» επίσκοπος πρότυπο
Ολόκληρο το συγγραφικό έργο του αγίου Ιγνατίου αποτελείται από επτά επιστολές, που γράφτηκαν κατά το ταξίδι προς το μαρτύριό του στη Ρώμη: από τη Σμύρνη έγραψε προς τις Eκκλησίες της Εφέσου, της Μαγνησίας, των Τράλλεων και της Ρώμης, από την Τρωάδα προς τις Εκκλησίες της Σμύρνης, της Φιλαδέλφειας και προς τον επίσκοπο Σμύρνης Πολύκαρπο, μια άλλη μεγάλη εκκλησιαστική προσωπικότητα. Στο έργο του είναι ανάγλυφος ένας δραματικός και λυρικός τόνος, που δηλώνει τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει η χριστιανική Εκκλησία του 2ου αιώνα μ.Χ. εξαιτίας των διωγμών και των πρώτων αιρέσεων.
Στις επιστολές του ο άγιος Ιγνάτιος προσκαλεί τους χριστιανούς να μιμούνται το Θεό και να «ολοκληρώσουν την πνευματική συγγένεια μ’ Αυτόν» (Εφεσ. Ι, 10). Οι χριστιανοί είναι παιδιά του Θεού και καλούνται να ζήσουν μαζί Του, έχοντας ως πρότυπο την αγάπη του Χριστού τόσο στις μεταξύ τους σχέσεις όσο και με τους υπόλοιπους ανθρώπους, εθνικούς και ιουδαίους, που δεν έχουν ενταχθεί στην Εκκλησία. Γι’ αυτό το λόγο ο άγιος Ιγνάτιος δεν κακολογεί τους διώκτες του, αλλά περιμένει τη στροφή τους προς τον Ιησού.
Στις επιστολές του επιμένει στην ενότητα των χριστιανών, με την πεποίθηση ότι ο σύνδεσμος της αγάπης τους πρέπει να αποτελεί πρότυπο ζωής και για τους ιουδαίους και για τους εθνικούς. Όταν αυτοί βλέπουν τους χριστιανούς να διαιρούνται και να αλληλοσυκοφαντούνται, τότε δεν έχουν κανένα λόγο να δεχτούν το μήνυμα της Εκκλησίας, αφού και αυτή έχει όλα τα ελαττώματα που καταδικάζει στους άλλους. Ο άγιος Ιγνάτιος πιστεύει ακράδαντα ότι η ενότητα των χριστιανών επιτυγχάνεται με τη συμμετοχή τους στην Εκκλησία, στη Θεία Ευχαριστία και στη ζωή της χριστιανικής κοινότητας. Ο επίσκοπος κάθε τοπικής Εκκλησίας οφείλει να εγγυάται αυτή την ενότητα. Δεν πρέπει να είναι απλώς ένας «θρησκευτικός λειτουργός», αλλά ο πνευματικός πατέρας των χριστιανών της κοινότητας. Ως υπεύθυνος της Εκκλησίας ενώπιον του Χριστού, έχει χρέος να είναι το πρότυπο της χριστιανικής ζωής και ο ηγέτης της Εκκλησίας στις δύσκολες στιγμές. Ο ίδιος ο άγιος Ιγνάτιος με τη ζωή και τη δράση του αποτελεί παράδειγμα-πρότυπο τέτοιου επισκόπου.
Συγχρόνως, ο άγιος Ιγνάτιος με σθένος αντιμετωπίζει και τις αιρέσεις της εποχής του που αρνούνταν τη σάρκωση?ενανθρώπηση του Κυρίου. Εφόσον ο Θεός δε γίνεται άνθρωπος, όπως υποστηρίζουν αυτές οι αιρετικές απόψεις, ούτε πάσχει ούτε ανασταίνεται προς χάρη των ανθρώπων? επομένως, απομακρύνεται η σωτηρία από τους ανθρώπους και η δυνατότητα συμμετοχής τους στον καινούριο κόσμο του Θεού. Κατακρίνει τις αιρετικές απόψεις, χωρίς όμως να απορρίπτει τους αιρετικούς. Αντίθετα, περιμένει την επιστροφή τους στην Εκκλησία. Σημειώνει χαρακτηριστικά ότι «δεν αναφέρω τα ονόματά τους ? έως ότου μετανοήσουν κι αναγνωρίσουν το πάθος (τη σάρκωση και το Πάθος του Κυρίου), που είναι η ανάστασή μας (η σωτηρία όλων των ανθρώπων)» (Σμυρν. V, 3).
Στις επιστολές του, ακόμη, ο άγιος Ιγνάτιος νουθετεί και τονίζει τη σημασία της πίστης, της αγάπης και των καλών έργων. Ο αληθινός πιστός, κατά τον άγιο Ιγνάτιο, διακατέχεται από το αίσθημα της δικαιοσύνης και της ισότητας απέναντι σε κάθε άνθρωπο. Όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια και συναθλητές στον αγώνα της ζωής. Ο άγιος Ιγνάτιος θεμελιώνει τη χριστιανική κοινωνικότητα πάνω στην αγάπη, στην υπομονή, στην πραότητα και στην αλληλεγγύη. Σημειώνει: «Ο χριστιανός δεν έχει διάλειμμα για τον εαυτό του, αλλά είναι πάντα στην υπηρεσία του Θεού» (Πολυκ. VI, 3).
γ. Ο «θεοφόρος» και μάρτυρας Ιγνάτιος: ένας ηγέτης-φωτιά
Ο άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας ονομάζεται και «θεοφόρος». Σύμφωνα με την παράδοση, απέκτησε αυτή την προσωνυμία είτε διότι πιθανώς ήταν το μικρό παιδί που σήκωσε στην αγκαλιά του ο Ιησούς, ως υπόδειγμα αθωότητας (Ματθ.18,1), είτε διότι οι χριστιανοί λένε πως, μετά το μαρτύριό του είδαν χαραγμένο στο στήθος του το όνομα του Χριστού. Ο ίδιος χρησιμοποιεί το επίθετο αυτό έχοντας συνείδηση της αφιέρωσής του στον Χριστό.
Το μαρτύριο του αγίου Ιγνατίου μας παρέχει πληροφορίες για τους μάρτυρες της πρώτης Εκκλησίας: Για την πίστη και την ελπίδα τους στην Ανάσταση? το γιατί συγχωρούν τους διώκτες τους και τη βεβαιότητά τους για την ένωσή τους με τον Κύριο.
Εξαιτίας όλων αυτών δημιουργήθηκε η παράδοση στην πρώτη Εκκλησία πως το όνομα του αγίου Ιγνατίου, λόγω της λατινικής του προέλευσης (ignis= πυρ) από μόνο του φανερώνει τη φωτιά που έκρυβε η πίστη, η ζωή και το μαρτύριο του αγίου.