22. Ο εκχριστιανισμός των σλαβικών λαών

Σλαβικούς λαούς ονομάζουμε τα φύλα εκείνα που εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 5ου μ.Χ. αι. στα βόρεια σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αυτούς τους λαούς προσπάθησαν να εκχριστιανίσουν οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, για να πετύχουν την ενότητα της αυτοκρατορίας.
Μια ομάδα Σλάβων, οι Μοραβοί, ζήτησαν το 862 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’ να διδαχθούν την ορθόδοξη πίστη. Για το έργο αυτό ο Πατριάρχης Φώτιος (που υπήρξε μια μεγάλη προσωπικότητα της εποχής εκείνης) υπέδειξε τους δυο αδελφούς από τη Θεσσαλονίκη: τον Κωνσταντίνο (που έγινε αργότερα μοναχός και έλαβε το όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο.

α. Το ιεραποστολικό έργο και οι δυσκολίες του

Οι δυο ιεραπόστολοι γνώριζαν τη σλαβική γλώσσα. Οι Μοραβοί, όμως, δεν είχαν αλφάβητο. Έτσι, η μετάδοση της χριστιανικής πίστης μόνο με τον προφορικό λόγο εγκυμονούσε κινδύνους. Ο Κύριλλος, τότε, δημιούργησε το πρώτο σλαβικό αλφάβητο, το οποίο λεγόταν «γλαγολιτικό»*. Αργότερα απλουστεύθηκε, έγινε πιο εύχρηστο και ονομάστηκε «κυρίλλειο».

Στο καινούριο αλφάβητο μεταφράστηκαν η Αγία Γραφή και η Θεία Λειτουργία. Οι δυο βυζαντινοί ιεραπόστολοι, σεβόμενοι την πολιτιστική ταυτότητα των λαών που εκχριστιάνισαν, φρόντισαν ώστε η νεοσύστατη σλαβική Εκκλησία να παραμείνει ανεξάρτητη.

Η πολιτική κατάσταση, όμως, άλλαξε σύντομα και, με την επέμβαση των Φράγκων, ο Μεθόδιος βασανίστηκε και φυλακίστηκε (ο Κύριλλος είχε ήδη πεθάνει στη Ρώμη το 869 μ.Χ.). Έτσι εγκαταλείφθηκαν οι περιοχές, για τον εκχριστιανισμό των οποίων είχαν αγωνιστεί με όλες τους τις δυνάμεις τα δύο αδέλφια. Πάντως οι δύο ιεραπόστολοι έδωσαν στους σλαβικούς λαούς την ευκαιρία να αντιληφθούν ότι το μήνυμα του Χριστιανισμού ήταν ανεξάρτητο από εθνότητες, απευθυνόταν σε κάθε άνθρωπο, με πλήρη σεβασμό της πολιτιστικής του ιδιαιτερότητας.

β. Η συμβολή των Σλάβων στην εκκλησιαστική τέχνη και στην ορθόδοξη πνευματικότητα

Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων πραγματοποιήθηκε τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Τότε στάλθηκε από το Βυζάντιο ο αρχιεπίσκοπος Ιωσήφ με συνοδεία κληρικών, ζωγράφων, αρχιτεκτόνων και εργάσθηκε για τον εκπολιτισμό της Βουλγαρίας. Την ίδια εποχή διαδόθηκε η χριστιανική πίστη και στους Σέρβους (Νοτιοσλάβους). Πολλοί ναοί και μοναστήρια ιδρύθηκαν σε διάφορα σημεία της χώρας τους, και η φιλολογία και η εκκλησιαστική τέχνη αναπτύχθηκαν με βάση τα ελληνικά πρότυπα.

Οι ιεραποστολικές βάσεις, που έθεσαν τον 9ο αιώνα οι Κύριλλος και Μεθόδιος, βοήθησαν την Εκκλησία να μεταδώσει τις αλήθειές της και στους Ρώσους τον 10ο αιώνα. Όταν βαπτίστηκαν οι Ρώσοι του Κιέβου και ο ηγεμόνας τους ο Βλαδίμηρος, άρχισε η πολιτιστική ανάπτυξη της Ρωσίας, με τις μεταφράσεις εκκλησιαστικών συγγραμμάτων και της Θείας Λειτουργίας, καθώς και με την ανάπτυξη της ναοδομίας.

Η δημιουργία κατά τα μέσα του 11ου αιώνα μοναστικής ζωής στη Ρωσία είχε ως αφετηρία το Άγιο Όρος και τους μοναχούς Αντώνιο και Θεοδόσιο. Από αυτούς δημιουργήθηκε η μονή Κιέβου, που ανέδειξε επισκόπους, συγγραφείς, ζωγράφους και άσκησε μεγάλη επίδραση στον εκκλησιαστικό βίο της Ρωσίας. Η μεγάλη ακμή του ρωσικού μοναχισμού παρατηρήθηκε κατά τον 12ο αιώνα.